Граждан обществэм хэхъоныгъэхэр ышIынхэмкIэ ыкIи цIыфым ифитыныгъэхэмкIэ Советэу Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ дэжь щызэхащагъэм изэхэсыгъоу тыгъуасэ щыIагъэр зэрищагъ республикэм ипащэу КъумпIыл Мурат. Iофыгъо шъхьаIэу къэзэрэугъоигъэхэр зытегущыIагъэхэр культурнэ кIэным ипсэуалъэхэм язытет зыфэдэр ыкIи ахэр къэухъумэгъэнхэмкIэ шъолъырым IофшIэныр зэрэщызэхащэрэр ары.
Адыгеим щыпсэухэрэм, анахьэу ныбжьыкIэхэм, культурнэ кIэным ипсэуалъэхэм яфэшъошэ уасэ афашIыным ыкIи къаухъумэнхэм, ахэм ятарихъ мэхьанэ агурыгъэIогъэным мэхьанэшхо зэриIэр АР-м и ЛIышъхьэ хигъэунэфыкIыгъ. Джащ фэдэу тарихъ псэуалъэхэм хэбзэнчъэу ятIэхэрэм атефэрэ пшъэдэкIыжьыр ягъэхьыгъэн зэрэфаер, мы лъэныкъомкIэ хэбзэухъумакIохэми, нэмыкI къулыкъухэми яIофшIэн нахь агъэлъэшын зэрэфаер къыхигъэщыгъ.
— ЗекIоным хэхъоныгъэхэр ышIынхэм мы Iофыгъор епхыгъэу щыт. Тиреспубликэ зыщызыгъэпсэфынхэу къакIохэрэм культурнэ кIэным ипсэуалъэхэр зэрагъэлъэгъунхэ алъэкIыным, ахэм тарихъэу апылъыр зэрагъэшIэным IофшIэныр фытегъэпсыхьэгъэн фае. Мыщ изэшIохын ныбжьыкIэхэр, волонтерхэр къыхэгъэлэжьэгъэнхэм пстэуми тынаIэ тедгъэтын фае. АщкIэ щысэ дэгъу тиI, культурнэ кIэным ипсэуалъэхэр къэухъумэгъэнхэм фэIорышIэрэ проектэу «тлъапсэхэр къэтэжъугъэухъумэх» зыфиIорэр щыIэныгъэм щыпхырытэщы. Ащ къыдыхэлъытагъэу тичIыпIэ щагъэлъапIэхэрэ чъыг лъэпкъ зэфэшъхьафхэр дгъэтIысхьагъэх, тапэкIи а IофшIэныр лъыдгъэкIотэщт, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.
Мы Iофыгъом епхыгъэу къэгущыIагъэх ыкIи зэфэхьысыжьхэр къашIыгъэх культурнэ кIэным икъэухъумэн ыкIи игъэфедэн фэгъэзэгъэ ГъэIорышIапIэм ипащэу ЦIыпIынэ Рустемрэ Урысые географическэ обществэм ишъолъыр къутамэ итхьаматэу Игорь Огайрэ. КъызэраIуагъэмкIэ, непэрэ мафэм ехъулIэу Адыгеим культурнэ кIэным ипсэолъэ 3852-рэ ит. ЗэикI къэралыгъо реестрэм псэолъэ 301-рэ щатхыгъ, ащ щыщэу 215-м — шъолъыр, 86-м — федеральнэ мэхьанэ яI. Профильнэ ГъэIорышIапIэм зэхищагъэхэ уплъэкIунхэм язэфэхьысыжьхэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, археологическэ кIэным ипсэуалъэхэм хэбзэнчъэу гъогогъу 26-рэ ятIагъэх. Мыщ фэдэ цIыфхэм хэбзэгъэуцугъэр зэраукъорэм дакIоу, республикэм итарихъ ыкIи икультурнэ кIэн ипсэуалъэхэм зэрарышхо арахы. Къаубытыхэрэм атыралъхьагъэхэ тазырхэри икъоу къызэкIагъэкIожьхэрэп. Игорь Огай къызэриIуагъэмкIэ, мы Iофыгъом епхыгъэу хэукъоныгъабэ къыхагъэщы. Ау щысэшIухэри щыIэх, гущыIэм пае, республикэ бюджетым иIэпыIэгъукIэ исп унэ заулэ зэтырагъэуцожьыгъ. Мыщ дэжьым гумэкIыгъо шъхьаIэу къэгущыIагъэхэм къыхагъэщыгъэр археологием епхыгъэу Iоф зышIэн зылъэкIыщтхэ специалистхэм япчъагъэ зэримыкъурэр ары.
— Тазырхэм якъызэкIэгъэкIожьын епхыгъэ IофшIэныр зэрэзэхэщагъэм уигъэрэзэнэу щытэп. Культурнэ кIэным ипсэуалъэхэм хэбзэнчъэу ятIэхэрэм пытагъэ хэлъэу пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэн фае. Мы лъэныкъомкIэ Iоф зыдэпшIэнэу, щыкIагъэу щыIэр макIэп, арышъ, ахэр дэгъэзыжьыгъэнхэм ащ фэгъэзагъэхэ къулыкъухэр пылъынхэм мэхьанэшхо иI, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.
Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ипащэу ЛIыIужъу Адамэ гущыIэр зештэм, ыпэкIэ яучреждение археологиемкIэ отделэу иIагъэр зэтырагъэуцожьыным мэхьанэшхо иIэу ылъытагъ, ащкIэ пшъэрылъыр зэшIохыгъэным зэрэфэхьазырыр хигъэунэфыкIыгъ.
КъокIыпIэм щыпсэухэрэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музееу Мыекъуапэ дэтым ипащэу Кушъу Нэфсэт къызэриIуагъэмкIэ, пирамидэхэм анахьыжъ тиисп унэхэр тыдрэ чIыпIи щызэлъашIэх. Арышъ, тарихъ ыкIи культурнэ мэхьанэ зиIэхэ псэуалъэхэр зэтедгъэуцожьынхэм, къэтыухъумэнхэм мэхьанэшхо иI. Ащ фэдэ екIолIакIэр гъэфедагъэ зыхъукIэ, Адыгеим зыщызыгъэпсэфынхэу къакIохэрэ цIыфхэм япчъагъэ нахьыбэ хъущтэу музеим ипащэ ылъытагъ.
АР-м и Лъэпкъ музей ипащэу Джыгунэ Фатимэ анахьэу ынаIэ зытыридзагъэр специалистхэм ягъэхьазырын ары. Мы сэнэхьатым Iоф рызышIэнхэ зылъэкIыщтхэм япчъагъэ икъурэп. ЩыкIагъэр дэгъэзыжьыгъэным пае къэралыгъом апшъэ-рэ еджэпIэ пэрытхэу итхэм тиныбжьыкIэхэр ащегъэджэгъэнхэм мэхьанэшхо иIэу ащ къыIуагъ.
— Апшъэрэ еджапIэхэм чIыпIэхэр къащыдгъотынхэ тлъэкIыщт. Ау пшъэрылъ шъхьаIэр мы сэнэхьатым феджэнхэр, зэрагъэгъотыныр ныбжьыкIэхэм ашIогъэшIэгъоныныр ары. Гухэлъэу тиIэхэм ащыщ АР-м и Лъэпкъ музей нахь зегъэушъомбгъугъэныр. Ащ ишIуагъэкIэ тикультурэ ибаиныгъэ цIыфхэм алъыдгъэIэсынымкIэ амалэу тIэкIэлъхэм ахэхъонэу тегупшысэ, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.
Культурнэ ыкIи тарихъ мэхьанэ зиIэхэ псэуалъэхэм адакIоу ижъырэ адыгэ чъыгхатэхэм якъэухъумэни нэплъэгъум ибгъэкIы зэрэмыхъущтыр къэгущыIагъэхэм къыхагъэщыгъ. Iофыгъохэу зытегущыIагъэхэм япхыгъэу унэшъо гъэнэфагъэхэри ашIыгъэх.
Граждан обществэм хэхъоныгъэхэр ышIынхэмкIэ ыкIи цIыфым ифитыныгъэхэмкIэ Советэу Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ дэжь щызэхащагъэм 2019-рэ илъэсым Iоф зэришIэщтым къатегущыIагъ ащ итхьаматэу Анатолий Осокиныр.
КъумпIыл Мурат зэхэсыгъор зэрищагъ 
Якъэгъэлъэгъонхэр нахьышIу хъугъэх 
Бюджетыр апэрэ еджэгъумкIэ аштагъ 
Апэрэ зэфэхьысыжьхэр, пшъэрылъхэр 
ПэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэр агъэлъэшыгъэх